Câu chuyện của chúng tôi
Tư tưởng chấn hưng nội hoá trong phong trào Duy Tân của chủ hãng chè Đồng Lương - Cụ Phạm Trác Đồng
Bối cảnh lịch sử
Đầu thế kỷ XX, trong bối cảnh nước ta dưới ách thống trị của thực dân Pháp, nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc nặng nề vào hàng hóa ngoại nhập từ Pháp, Trung Quốc, Ấn Độ. Thương nhân bản xứ vừa bị kìm hãm vốn liếng, vừa phải chịu sự cạnh tranh gay gắt từ hàng ngoại.
Phong trào văn hóa Duy Tân khởi xướng từ đầu thế kỷ XX, kêu gọi “dùng hàng nội hóa”, “chấn hưng thực nghiệp”, lấy kinh tế làm nền cho độc lập dân tộc được giới trí thức, công thương dân tộc khởi xướng, kêu gọi đồng bào ủng hộ hàng Việt, coi đó là một hình thức yêu nước thiết thực. Chủ hãng chè Đồng Lương– Cụ Phạm Trác Đồng (Cụ Đồng Lương) -một tiểu tư sản Hà Thành đã trở thành một trong những người tiên phong hưởng ứng, bằng cả hoạt động sản xuất lẫn tuyên truyền tư tưởng kinh tế dân tộc.
Nỗi niềm và tư tưởng nội hoá
Nỗi niềm tâm sự của Cụ Đồng Lương khi ngành chè, mỗi năm người Việt tiêu thụ hàng triệu gói chè tàu, trị giá hơn mười triệu bạc… Cụ mang nỗi đau của một thế hệ doanh nhân dân tộc: Vất vả sản xuất, cải tiến chất lượng, nhưng bị hàng ngoại chèn ép, bị phá hoại, tung tin xấu, gây sức ép, thậm chí còn cho người đến tận hãng để ám sát.
Mang hoài bão làm giàu cho dân, cho nước, nhưng gặp trở ngại từ chính sự thờ ơ của đồng bào:
“Quý khách hỡi đang hồi kinh tế…
Kiếm đồng tiền chẳng dễ gì đâu.
Sông Ngô ai chẳng bắc cầu
Gánh vàng đổ mãi, thêm đau lòng vàng!”
(Báo Khoa Học số 38 năm 1933)
Từ nỗi đau cá nhân, ông nâng lên thành tiếng gọi cộng đồng: “Chấn hưng thực nghiệp, giữ quyền lợi dân tộc, bởi chúng ta là con cháu Lạc Hồng.”
“Người ta nên uống chè ta
Nghĩ đến quyền lợi, xót xa trong lòng,
Phải chăng loài giống Lạc Hồng?”
(Báo Khoa Học số 38 năm 1933)
Thông qua chè kết hợp kinh doanh và tuyên truyền tư tưởng, Chủ hãng chè Đồng Lương đã góp phần gieo mầm ý thức tự cường dân tộc trong lòng quần chúng. Chè Đồng Lương thời kỳ đó là một sản phẩm vừa mang giá trị kinh tế, vừa là biểu tượng văn hóa dân tộc. Đây là sự kết nối trực tiếp giữa thực nghiệp và lòng yêu nước – một quan điểm rất sớm trong lịch sử doanh thương Việt Nam.
Nỗ lực và khát vọng nội hoá
Bên cạnh nỗi niềm xót xa, Cụ Đồng Lương quyết tâm xây dựng nghiên cứu giống chè, cải tạo đất, lập đồn điền trồng chè tại Yên Kỳ, Hạ Hòa – Phú Thọ. Song song đó khai thác chè cổ thụ trên các vùng Hà Giang, Suối Giàng, Yên Bái và nghiên cứu ra các loại chè xanh, chè hương sen, hương nhài… và còn thúc đẩy việc hiện đại hóa quy trình chế biến chè, góp phần nâng tầm hàng Việt mang thương hiệu chè Đồng Lương:
“Chè khoa học của ta chế được,
Đủ vi mùi: Xanh nước đượm hương.
Uống xong khỏe thận, nhuận trường,
Vừa ngon, vừa bổ hai đường vẹn hai,
Đủ các hạng: Tiên-Mai, Vinh-Thái
Ướp sen, nhài, Chân-Thái, Thiên-Hương
Đều là chè hiệu Đồng Lương
Mười năm nghiên cứu tinh tường chế ra.”
(Báo Khoa Học số 38 năm 1933)
Chủ hãng chè Đồng Lương – Cụ Đồng Lương – một tiểu tư sản Hà Thành, một trong những người tiên phong, không chỉ sản xuất, kinh doanh chè mà còn truyền bá tư tưởng nội hóa. Ta thấy được tuyên ngôn kinh tế và văn hóa qua thông điệp và ba tầng tư tưởng của cụ Đồng Lương:
1. Chất lượng sản phẩm – giữ chữ “tín” với người tiêu dùng
“Chế tạo tinh tường, chè hiệu Đồng Lương,
Đượm nước, tốt hương, rẻ tiền gói đẹp”
– Khẳng định chè Đồng Lương được sản xuất bằng công nghệ tinh xảo, kỹ nghệ cao.
– Đặt trọng tâm vào hương vị, chất lượng, bao bì – yếu tố cạnh tranh trực tiếp với chè ngoại.
– Nhấn mạnh sự kết hợp giữa truyền thống (hương, vị) và hiện đại (bao gói, kỹ thuật sản xuất).
2. Tinh thần nội hóa – yêu nước qua việc dùng hàng Việt
“Chấn hưng thực nghiệp, ta uống chè ta,
Đồng tiền bỏ ra, đồng bào được lợi”.
Lời kêu gọi đồng bào hãy uống chè Việt, dùng hàng Việt, không chỉ vì thói quen, mà vì lợi ích quốc gia.
Người mua không chỉ thỏa mãn nhu cầu, mà còn góp phần giữ lại giá trị thặng dư cho dân Việt, thay vì chảy ra nước ngoài.
3. Liên hệ giữa kinh tế và quốc gia – dân tộc
“Dân giàu nước mạnh, bởi sự cạnh tranh,
Quyền lợi dành dành, sao không gìn giữ”
– Nêu rõ tư tưởng: kinh tế thực nghiệp là nền tảng của quốc gia. Cạnh tranh lành mạnh với hàng ngoại sẽ giúp hàng Việt tiến bộ, từ đó dân mạnh – nước giàu.
– Khẳng định ý thức giữ gìn quyền lợi dân tộc qua việc bảo hộ và phát triển sản phẩm nội địa.
Thương hiệu Đồng Lương trở thành một biểu tượng cho kinh tế tự cường trong thời kỳ văn hóa Duy Tân, đặt nền móng cho các doanh nghiệp dân tộc sau này. Nó không chỉ giới thiệu sản phẩm, mà còn khẳng định tầm nhìn chiến lược lấy thực nghiệp để chấn hưng quốc gia, lấy cạnh tranh để khẳng định hàng Việt, và lấy lòng yêu nước để gắn kết người tiêu dùng với doanh nghiệp dân tộc.
Thành công và niềm tự hào
Đây là lời tuyên bố thành công: chè Đồng Lương đã đứng vững trong thị trường, trở thành biểu tượng của phong trào nội hóa, rạng rỡ trên thương trường, và biến nỗi đau cá nhân thành niềm tự hào cộng đồng, từ một hãng chè đơn lẻ trở thành biểu tượng lịch sử cho phong trào nội hóa và tinh thần tự cường dân tộc trước Cách Mang Tháng Tám:
“CHẤN HƯNG – NỘI HÓA
“Không gì bằng …..
Đến đầu phố Hàng Ngang
Số nhà mươi hai chẵn
Mua chè hiệu Đồng –Lương.
Hay chè hiệu Khánh -Vàng
Chế tạo rất tinh sảo
Chủ – nhân người đồng bang
Đã lâu năm nghiên – cứu.
Đem hết cả tài năng
Chấn hưng nền nội hóa
Rạng vẻ khắp thương trường”
(Báo Nam Cường số 6 năm 1938)
Chè Đồng Lương đã thực sự góp phần vào công cuộc “chấn hưng thực nghiệp”, trở thành minh chứng sống động rằng hàng Việt có thể đứng vững, cạnh tranh và “rạng rỡ trên thương trường”. Đây là sự chuyển hóa từ khát vọng thành thực tiễn, từ lời kêu gọi thành thành quả.
– Nội hóa gắn liền với danh dự dân tộc:
“Chấn lưng nền nội hóa” không chỉ nói về chè, mà còn về cả nền kinh tế dân tộc: một khi hàng nội địa được tin dùng, nền kinh tế quốc gia sẽ được củng cố, làm điểm tựa cho sự tự cường.
“Rạng vẻ khắp thương trường” thể hiện niềm tự hào: hàng Việt không chỉ tiêu thụ trong nước mà còn có thể tỏa sáng trên thị trường quốc tế, góp phần nâng cao uy tín dân tộc.
– Thành công tinh thần của phong trào chấn hưng:
Sự lan tỏa của chè Đồng Lương cho thấy người tiêu dùng Việt đã bắt đầu đồng hành với hàng nội hóa, một thành công không chỉ về thương mại mà còn về nhận thức xã hội. Qua đó, thương hiệu Đồng Lương trở thành biểu tượng cho sự kết hợp giữa doanh nghiệp dân tộc và tinh thần yêu nước, mở đường cho các ngành hàng Việt khác noi theo.
Chủ trương nội địa hóa chè Việt của chủ hãng Chè Đông Lương – Cụ Đồng Lương, một nhà tư sản Hà Thành không còn đơn thuần là câu chuyện kinh doanh, mà là:
– Một phong trào kinh tế – chính trị gắn với vận mệnh dân tộc.
– Một sự dấn thân dũng cảm, vượt qua đe dọa và khủng bố để giữ ngọn lửa tự cường.
– Một di sản tinh thần để hậu thế tự hào và noi gương.
Ngày nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa, tư tưởng ấy vẫn còn nguyên giá trị:
– Dùng hàng Việt, yêu hàng Việt không chỉ là lựa chọn kinh tế, mà còn là trách nhiệm công dân.
– Xây dựng thương hiệu quốc gia chính là tiếp nối lý tưởng “dân giàu, nước mạnh” mà Cụ Đồng Lương và thế hệ tư sản yêu nước đã khởi xướng.
– Về kinh tế: chứng minh hàng Việt có thể cạnh tranh nếu chú trọng chất lượng, thương hiệu và sự ủng hộ người tiêu dùng.
– Về văn hóa: chè là biểu tượng bản sắc, gắn nội hóa với văn hóa thưởng trà.
– Về xã hội: phong trào nội hóa là tiền thân của khẩu hiệu hiện nay: “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”.
